Ытыктабыллаах Дьокуускай куорат олохтоохторо!

2017 сыл Дьокуускайга киин куорат 385 сыллаах үбүлүөйүн уонна Yтүө сылын чэрчитинэн ааста.  Дойду уhук илиҥҥи өттүгэр саамай кырдьаҕас куораппыт үбүлүөйдээх сылын олох араас хайысхатыгар үгүс ситиhиилэрдээх көрүстэ. Дьокуускай олохтоохторо таhаарыылаах үлэлэринэн киин куорат сайдарыгар сүҥкэн олугу уурдулар!

Yтүө сылынан ааттаммыт 2017 сыл араас омук олохсуйбут куоратыгар бэйэ-бэйэҕэ истиҥ доҕордуу сыhыан олохпут тутула буоларын өссө төгүл бигэргэттэ. Ол чэрчитинэн 700-тэн тахса аhымал аахсыйалар, көмө олохтуур тэрээhиннэр ыытылыннылар.  128 тыhыынча куорат олохтооҕо, үлэ кэлэктииптэрэ, уопсастыбаннай түмсүүлэр, бизнес эйгэтин бэрэстэбиитэллэрэ үгүс аhымал аахсыйалары, социальнай бырайыактары көҕүлээтилэр. 

Ааспыт 2017 сылга куорат олоҕор биир сүрүн суолталаах тэрээhининэн Дьокуускай куорат баhылыгын талар быыбара буолбута. Бу быыбарга 2012 сылтан баhылыгынан талыллан үлэлээн кэлбит Айсен Николаев эрэллээх кыайыыта, Дьокуускай олохтоохторо ааспыт биэс сыл устата ыытыллыбыт үлэни үрдүктүк сыаналыылларын, итиэннэ кэлэр биэс сыл устата «Yлэбит Дьокуускай туhугар!» Норуот бырагырааматын өйүүллэрин туоhутунан буолла.

Yбүлүөйдээх сыл биир улахан ситиhиитинэн Арассыыйа бэрэсидьиэнэ В.В. Путин Ыйааҕынан 2012 сыл тохсунньу 1 күнүгэр диэри хаарбах туруктааҕынан биллэриллибит дьиэлэртэн дьону көhөрүү бырагыраамата туолбута буолар. Дойду уонна өрөспүүбүлүкэ ситэриилээх былаастарын өйөбүллэринэн, Дьокуускай куорат дьаhалтата тутааччылары кытары ситимнээх үлэни ыытан, бу бырагыраама кэмигэр туолла. 2040 кыбартыыра көhөрүллэн, 6400 куорат олохтооҕо хаарбах дьиэлэртэн саҥа толору хааччыллыылаах кыбартыыраларга көстө.

2017 сылга куорат уокуругар судаарыстыбаннай, чааhынай бииргэ үлэлэhии чэрчитинэн хаhан да бэлиэтэнэ илик элбэх социальнай эбийиэктэр тутуулара саҕаламмыта: 4 оскуола, 5 оҕо саада, Оҕо библиотекатын киинэ, Оҕо искусствотын оскуолата уонна Ю.А. Гагарин аатын сүгэр аныгы искусство Дыбарыаhа.

Сэтинньи 28 күнүгэр ГРЭС-2 бастакы уочарата үлэҕэ киирдэ. Дьокуускай Саха сирин киин оройуоннарын кытары кэлэр сылларга сайдарыгар бөҕө тирэхтэннэ.

Дойдуга биллэриллибит Экология сылыгар Дьокуускай «Формирование современной городской среды» сүрүн суолталаах бырайыак кыттыылааҕынан буолла. Тустаах бырайыак көмөтүнэн, куорат олохтоохторун быhаччы кыт-тыыларынан дьиэлэр тиэргэннэрэ тупсарыллар, саҥа сквердэр тутуллаллар. Куорат үбүлүөйүн көрсө сахалартан бастакынан олимпийскай чемпион үрдүк аатын сүкпүт Роман Дмитриевкэ анаммыт пааматынньыктаах сквер үөрүүлээхтик арыллыбыта.  Ааспыт сайын киин куорат уулуссаларын 1 мөлүйүөн 416 тыhыынча рекорднай ахсааннаах сибэкки киэргэппитэ, «Yтүө сибэкки» аахсыйаҕа тыhыынчанан ахсааннаах куорат олохтоохторо бэйэлэрин кылааттарын киллэрсибиттэрэ.

Дьоҕус бизнес уонна урбаан салаата куорат экономикатыгар кылааттара сыллата үрдүүр. Дьокуускай куорат өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн бэйэ бородууксуйатын сабардамынан, атыы-эргиэн, ас-үөл, өҥөнү оҥоруу салаатыгар көрдөрүүтүнэн инники күөҥҥэ сылдьар. 2017 сылга «Кангалаас» социальнай, экономическай уруттаан сайдыы территориятыгар үлэлиир, «Саюри», «Саха Липснеле», «Бигэ», «Теплый край» тэрилтэлэр бастакы бородууксуйаларын оҥорон таһаардылар.

Саха өрөспүүбүлүкэтигэр биллэриллибит Ыччат сылын чэрчитинэн, куорат ыччатын уопсастыбаннай түмсүүлэрэ үгүс волонтерскай аахсыйалары, культурнай, спортивнай тэрээhиннэри көҕүлээтилэр. Ыччат көмөтүнэн оонньуур уонна спортивнай балаһааккалар саҥардылыннылар, пааматынньыктар уонна уопсастыбаннай сирдэр тупсарылыннылар.

Бүтүн дойду үрдүнээҕи «Форсайт-навигация 2017» стратегическай бырайыак иитинэн Өлүө-нэ өрүскэ «Форсайт-флот» ыытыллыбыта. Yс күн устата дойду араас регионнарыттан уонна тас дойдулартан ыҥырыллыбыт 150 эксперт Дьокуускай сүҥкэн уларыйыылардаах, инно-вационнай инфраструктуралаах, саҥаны айан таhаарар, сайдыылаах куорат буоларыгар туhулам-мыт аныгы ньыманы тобулууга үлэлэспиттэрэ.

2017 сылга Дьокуускай Арассыыйа куораттарыттан биир бастакынан ООН-Хабитат куораттар бигэ туруктарын хааччыйар бырагырааматын кыттыылааҕынан буолбута. Тустаах бырагыраама чэрчитинэн Дьокуускай куорат бигэ туругун хааччыйыыга, айылҕа содулуттан уонна тас дьайыылартан көмүскэллээх буолуутугар анал алгоритм оҥоhуллуоҕа. Бүгүҥҥү күҥҥэ ООН-Хабитат бырагырааматыгар аан дойду 40 куората кыттыhар. Дьокуускай куорат холобуругар таҥыллыбыт сайдыы уонна куттала суох буо-луу бырагыраамата аан дойду бары хотугу куораттарыгар туhаныллыаҕа.

Дьокуускай үбүлүөйдээх сылыгар сүдү культурнай тэрээhиннэр ыытылыннылар.

Бэс ыйын 24 күнүгэр Дьокуускай куорат олохтоохторо уонна ыалдьыттара Туймаада ыhыаҕар өссө биир Гиннесс рекордун олохтообуттара. Yс Хатыҥ киин трибунатыгар саамай элбэх сахалыы таҥастаах дьон мустубут рекордун олохтооhуҥҥа 16 620 киhи кыттыбыта, оттон Туймаада ыhыаҕар 180 тыhыынчаттан тахса киhи ыалдьыттаабыта.

OneClickYakutsk портал Уhук Илин уокурук үрдүнэн бастакы «Дорообо, Дьокуускай!» диэн куораты үөрэтиигэ туhуламмыт кинигэни бэчээттэтэн таhаарбыта. Кинигэ ааптардарынан историк П.П. Петров уонна история учуутала В.А. Голованов буолаллар, оттон кинигэ матырыйаалларын бэлэмнээhиҥҥэ көхтөөх кыттыыны оскуола үөрэнээччилэрэ ылбыттара.

Саҥа үөрэх дьылын көрсө Оҕо дыбарыаhыгар федеральнай бырайыак иитинэн өрөспүүбүлүкэҕэ бастакы «Кванториум» оҕо технопарката арыл-лыбыта. Технопарк оскуола үөрэнээччилэрэ үрдүкү технология уонна аныгы инженерия салаатыгар саамай хорсун бырайыактары айан таhаарыыларыгар төhүү буолуоҕа.

Балаҕан ыйын 2 күнүгэр «Туймаада саллаата» мемориальнай комплекска Дьокуускай куораттан Аҕа дойду сэриитигэр ыҥырыллыбыт 62 буойун аата эбии суруллан, барыта 20 625 саллаат сырдык аата үйэтитилиннэ.

Куорат үбүлүөйүгэр аналлаах тэрээhиннэр бэрт сэргэхтик, өрө көтөҕүллүүлээхтик ааспыттара. Икки күн устата куорат бары уулуссаларыгар, болуоссаттарыгар бырааhынньыктааҕы тэрээhиннэр ыытыллыбыттара. Бырааhынньыктааҕы тэрээhиннэр Преображенскай Кафедральнай таҥара дьиэтиттэн Крестнай ходунан, куораты төрүттээбит Петр Бекетов пааматынньыгар сибэкки дьөрбөтүн ууруунан саҕаламмыттара. Куорат олохтоохторо уонна ыалдьыттара «Навеки с Россией» норуоттар икки ардыларынааҕы бэстибээлгэ, #ВместеЯрче энергияны харыстааhын тэрээhинигэр, Балык миинин уонна барыанньа бэстибээлигэр, кэнсиэрдэргэ көхтөөх кыттыыны ылбыттара.

Алтынньы 19 күнүгэр «Арассыыйа – Мин историям» историческай парка арыллыбыта. Музей федеральнай бырайыак чэрчитинэн тэриллибитэ, маннык историческай паркалар Москва, Санкт-Петербург, Екатеринбург, Уфа, Ставрополь, Волгоград куораттарга эмиэ үлэлииллэр.

Алтынньы ыйга Дьокуускай куорат Дуумата төрүттэммитэ 195 сыла бэлиэтэммитэ. Дьокуускай куорат дьаhалтата куорат Дууматын дьокутааттарын кытары ааспыт биэс сылга ыытыллыбыт үлэни учуоттаан, куорат 2032 сылга диэри социальнай-экономическай сайдыытын стратегиятын саҥардыбыта.

Дойду үрдүнээҕи «Кыhын Саха Сириттэн саҕаланар» бэстибээл сылтан сыл аайы  үгүс кыттааччыны, ыалдьыты түмэр. Куорат олохтоохторо уонна ыалдьыттара бэстибээл иитинэн ыытыллыбыт «Вкус Якутии» гастрономическай бэстибээли, хотугу норуоттар спортивнай оонньууларын, аан дойдутааҕы муус уонна хаар оҥоhуктар күрэхтэрин олус сэргээбиттэрэ.  Аан дойдутааҕы муус уонна хаар оҥоhуктар күрэхтэригэр хаhааҥҥытааҕар да элбэх маастардар Францияттан, Голландияттан, Кытайтан, Монголияттан, Белоруссияттан, итини сэргэ Арассыыйа регионнарыттан: Башкор-тостантан, Тываттан, Чувашияттан, Санкт-Петербургтан, Московскай уобаластан кэлэн кыттыыны ылбыттара.

Дьокуускайбыт тупсан, киэркэйэн иhэр, дьон олороругар табыгастаах куоракка кубулуйар. Иннибитигэр өссө да элбэх үлэ күүтэр, ол эрээри олохтоохтор түмсүүлэрин көрдөрөн, бииргэ үлэлииргэ бэлэмнэр. Бу барыта куорат тулалыыр эйгэтин тупсарыы, олох хаачыстыбатын үрдэтии сүрүн тосхоло!

2017 сыл түмүктэрэ

Дьокуускай дойду биир саамай түргэнник улаатар куораттарыттан биирдэстэрэ, нэhилиэнньэтин ахсаанынан Арассыыйа куораттарын истэригэр 66-с миэстэҕэ сылдьар. 2017 сыл түмүгүнэн куорат нэhилиэнньэтэ 4 178 киhинэн эбиллэн, 326 886 киhиэхэ тэҥнэстэ. Оҕо төрөөhүнүн көрдөрүүтэ ааспыт сыллааҕыны куоhарда, ахсынньы ый ортотугар куоракка 6-с тыһыынча оҕо күн сирин көрдө.

2017 сылга Дьокуускай куорат дьаhалтата куорат Дууматын дьокутааттарын кытары сүрүн соруктары быhаарыыга, 2032 сылга диэри ылыллыбыт социальнай-экономическай сайдыы, 2019 сылга диэри ылыллыбыт инвестиционнай стратегияларга, олох бары хайысхатын хаарыйар тус сыаллаах бырагыраамаларга олоҕуран үлэни былааннааhыҥҥа, олоххо киллэриигэ үлэлэстэ.

2017 сылга сүрүн болҕомто Дьокуускай куорат бюджетын көдьүүстээхтик туhаныыга ууруллубута.

Барыллаан ааҕыынан Дьокуускай куорат дохуоттаах чааhа 15 325,4 мөл. солкуобайга тэҥнэстэ. Бюджетка нолуок төлөбүрүттэн уонна атын салаалартан киирэр үп эбиллиитэ бэлиэтэннэ. Куорат тус дохуота 2016 сылы кытары тэҥнээтэххэ 8,7% улааппыт, ол эрэн өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан тыырыллар үп кээмэйэ 16,3 % аччаабыт.  Куорат бюджетын ороскуота 2017 сылга 16 043,6 мөл. солкуобайга тэҥнэстэ.  Бюджет үбүлээһинин улахан аҥаара социальнай салааҕа (65,9 %), олох-дьаһах коммунальнай хаһаайыстыба салаатыгар (13,6 %), муниципальнай бас билиигэ сылдьар эбийиэктэри хааччыйыыга (8,0 %) тыырыллар.

Ааспыт сылларга курдук муниципальнай үбүлээһини көдьүүстээхтик туһаныыны хонтуруоллааһыҥҥа Дьокуускай куорат Хонтуруоллуур, ааҕар-суоттуур палаататын кытары күүстээх үлэ ыытылынна.

Дьокуускай куорат бюджетын былааннааһын уонна толоруу, 2017 сылга бүтүн дойду үрдүнээҕи  «Уопсастыбаннай үбүлээһини сөпкө салайыыга Арассыыйа бастыҥ муниципальнай тэриллиитэ» куонкурус анал дипломунан наҕараадаланан үрдүк сыанабылы ылбыта.

Куорат иннигэр турар сүрүн соруктары быһаарыыга аһаҕас муниципальнай салайыы, нэһилиэнньэ быһаччы кыттыыта төһүү буолбута.

Олорор дьиэлэри уонна социальнай эбийиэктэри тутуу

Балаҕан ыйын 1 күнүгэр Дьокуускай куорат 2012 сыл тохсунньу 1 күнүгэр диэри хаар-бах туруктааҕынан билиниллибит дьиэ олохтоохторун көһөрүү бырагырааматын биир бастакынан түмүктээбитэ. «2013-2017 сылларга хаарбах туруктаах дьиэлэртэн дьону көһөрүү» өрөспүүбүлүкэтээҕи аадырыстаах бырагыраама түмүгүнэн Дьокуускай куоракка 226 хаарбах туруктаах дьиэттэн, ол эбэтэр 71 956,8 кв.миэтэрэ иэннээх 2 040 кыбартыыра көһөрүлүннэ.  Хаарбах туруктаах дьиэ олохтоохторо 40 саҥа тутуллубут дьиэлэргэ кыбартыыра ылан көстүлэр, бу кыбартыыралар уопсай иэннэрэ 89 030 кв. миэтэрэҕэ тэҥнэһэр.

2017 сылга тулаайах уонна төрөппүт көрүүтэ-истиитэ суох хаалбыт статустаах гражданнарга 156 кыбартыыра бэрилиннэ. 44 бюджет эйгэтин үлэһиттэрэ, 99 эдэр ыал олорор усулуобуйаларын тупсарар сыалтан судаарыстыбаннай өйөбүлүнэн туһаннылар.

Дьокуускай куорат Уһук Илин уокурук үрдүнэн олорор дьиэни тутуу көрдөрүүтүнэн инники күөҥҥэ сылдьар тэтимин ыһыктыбата. 2017 сыл түмүгүнэн куоракка 310 тыһ. кв. миэтэрэ иэннээх дьиэ тутулунна. Тутуу куорат кыбаарталларын биир кэлимник сайыннарыы хайысхатынан ыытыллар. 203 микрооройуоҥҥа олорор дьиэлэри уонна социальнай эбийиэктэри тутуу тэтимнээхтик ыытыллар, кыбаарталы инженернэй тутууларынан хааччыйыы күүһүрэр.  Автодорожнай уокурук «Прометей» оройуонугар 15 мэндиэмэннээх 4-с олорор дьиэ тутуллан үлэҕэ киирдэ, оҕо уһуйаана арылынна, элбэх мэндиэмэннээх массыына гараһа тутуллар. 94-с кыбаарталга «Стройкон», 9А кыбаарталга «Трансстрой» тутуу хампаанньалара тэтимнээхтик үлэлииллэр.

2017 сылга куораппытыгар Дойду бэрэсидьиэнэ туруорбут сорудаҕынан, оскуолаларга иккис сменаны, оттон оҕо уһуйааннарыгар уочараты суох оҥорууга үлэ салҕанна.

Кулун тутар 4 күнүгэр Сайсаар уокуругун Геологтар бөһүөлэктэригэр аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир 3 мэндиэмэннээх 18-с нүөмэрдээх оскуола саҥа дьиэтин үөрүүлээх арыллыыта буолбута. 23 кыбаарталга 275 миэстэлээх 35-с оскуола тутуута салҕанар.

Дьокуускай куорат дьаһалтатын, Саха өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын уонна «Газ-энергомонтаж» ХЭТ үс өрүттээх судаарыстыбаннай-чааһынай бииргэ үлэлэһии сөбүлэҥин түһэрсибиттэрин иитинэн, «Айыы кыhата», 25-с уонна 6-с нүөмэрдээх оскуолалар, Норуоттар икки ардыларынааҕы арктическай оскуола саҥа дьиэлэрэ тутуллан саҕаланнылар.  Ону таһынан Ильменскэй уулуссаҕа 75-с нүөмэрдээх «Ивушка», Пионерскай уулуссаҕа 30-с нүөмэрдээх «Малышок», Сыырдаах нэһилиэгэр уонна 203 микрооройуоҥҥа саҥа оҕо уһуйааннара тутуллаллар.

Гагаринскай уокурукка Ю.А. Гагарин аатын сүгэр аныгы искусство Дыбарыаһа, 203 микрооройуоҥҥа кэнсиэрдиир саалалаах Оҕо искусствотын оскуолата, Библиотека киинэ тутуллар. Судаарыстыбаннай-чааһынай бииргэ үлэлэһии иитинэн дьэндэйиэхтээх эбийиэктэр 40%-нара тутулунна, 2 326 сыбаайа түһэрэн, эбийиэктэр оннуларын ууруута 100% туолла.

Доруобуйаларын туругунан хааччахтаах дьон социальнай суолталаах эбийиэктэргэ табыгастаахтык сылдьалларын туһугар 4-с нүөмэрдээх Оҕо спор-тивнай оскуолатыгар, Марха 2-с нүөмэрдээх оскуолатыгар пандустар, 1-кы нүөмэрдээх «Звездочка» оҕо саадыгар подъемник оҥоһулунна.  Свердлова уулусса, 16/2, Кузьмина уулусса, 26/3, Каландарашвили уулусса, 40/7, Кальвица уулусса 9/1 нүөмэрдээх дьиэлэригэр пандустар оҥоһулуннулар.  Б. Чижик уулуссатын, 27/1, Кузьмина уулусса, 29/2, Ф. Попов уулуссатын 11/1 нүөмэрдээх дьиэлэригэр подъемниктар баар буоллулар.

«Дьокуускайы тутабыт!» Үтүө сылын хайысхатынан куорат олохтоохторун, үлэ кэлэктииптэрин көмөлөрүнэн 19 саҥа сквер уонна сынньанар сир оҥоһуллубуттара. «Норуот бюджета» бырайыак уонна куорат тутуу хампаанньаларын өйөбүллэринэн 15, 19, 20 нүөмэрдээх оскуолалар, Марха 1-кы нүөмэрдээх оскуолатын, Хатас нэһилиэгин Оҕо искусствотын оскуолатын тиэргэннэрэ тупсарылыннылар. Уокуруктарга уонна куорат аттынааҕы бөһүөлэктэргэ 18 саҥа оҕо оонньуур балаһаакката тутулунна, 54 балаһаакка өрөмүөннэннэ, саҥардылынна.

Тупсарыы уонна олоҕу хааччыйыы

Куорат тулалыыр эйгэтин тупсарар, тастан киирэр үбүлээһини үксэтиигэ сөптөөх усу-луобуйаны олохтуур сыалтан, 2017 сылтан 2032 сылга диэри Дьокуускай куорат социальнай уонна транспортнай инфраструктуратын биир кэлим сайдыыта диэн икки өр сылларга туһаайыллыбыт бырагыраама олоххо киириитэ саҕаланна. Тустаах бырагыраамалар 2032 сылга, Дьокуускай төрүттэммитэ 400 сылын көрсө, куорат сайдыытын саҥа үктэлгэ таһаарыахтаахтар, сайдыы хаачыстыбатын үрдэтиигэ тиэрдиэхтээхтэр.

Бигэргэтиллибит былаанынан киин куорат уулуссаларын уонна суолларын тупсарыы үлэтэ, хапытаалынай өрөмүөнү ыытыы былааннаахтык барда, уопсайа 8,34 км усталаах суол оҥоһулунна. Объездной шоссе Өктөөп 50 сыла автострадаттан Жорницкай уулуссатыгар диэри учаастак чөлүгэр түһэрилиннэ, итиэннэ төгүрүйэн айанныыр гына оҥоһулунна. Кальвица, Ломоносов, Чиряев, Жорницкай уулуссаларыгар хапытаалынай өрөмүөн үлэтэ түмүктэннэ. Петр Алексеев, Кулаковскай, К.Уткин, Чернышевскай, Хабаров уулуссаларын учаастактара өрөмүөннэннэ, Национальнай медицина киинигэр диэри айанныыр суол оҥоһулунна. Кальвица – Жорницкай - Пирогов уулуссаларын холбуур төгүрүйэн айанныыр суол оҥоһуута түмүктэннэ. Билибин, Каландарашвили, Автодорожнай уулуссаларыгар асфалынан бүрү-лүннэ, уулусса кытыы сирдэрин уонна тротуардары табыгастаах гына оҥоһулунна.

10,8 тыһ. кв. миэтэрэ иэнээх сиргэ куорат уулуссаларыгар суол оҥхойдорун өрөмүөннүүр үлэ барда. Петр Алексеев уулуссатыттан Хаан кутар ыстаансыйаҕа диэри 3,6 тыһ. кв. миэтэрэ иэннээх сиргэ, итиэннэ Можайскай уулусса Өктөөп 50 сыла автострадаттан 2-с нүөмэрдээх куорат балыыһатыгар диэри учаастакка асфальт уонна бетон бүрүөһүнэ саҥардылынна.

2,4 тыһ. кв. миэтэрэ иэннээх тротуардарга билиитэлэри өрөмүөннээһин уонна хаттаан ууруу ыытылынна. Хабаров, Курашов, Дежнев уулуссаларыгар уонна Перинатальнай кииҥҥэ тиэрдэр суолга тротуардар оҥоһулуннулар.

Суол өрөмүөнэ куорат аттынааҕы бөһүөлэктэргэ эмиэ ыытылынна. Маҕаҥҥа Киров уонна Алымов уулуссаларыгар асфальт бүрүөһүнэ саҥардылынна. Кангалааска бөһүөлэк иһинээҕи айан суола тэҥнэннэ. Мархаҕа уонча уулуссаҕа буор суол өрөмүөннэннэ. Пригороднайга Совхознай уулусса асфааланна, биэс уулуссаҕа кумахтаах гравий кутуллан, суол тэҥнэннэ. Табаҕаҕа Дачная, Луговая, Пеледуйская уулуссалар өрөмүөннэннилэр. Сыыр-даах уонна Тулагы нэһилиэктэригэр айан суолларын тэҥнээтилэр. Хатас нэһилиэгэр Строительнай уонна Восточнай уулуссалар учаастактара өрөмүөннэннэ.

Оскуола уонна оҕо уһуйаанын аттынааҕы уулуссаларга дьон туоруур сирдэрэ табыгастаах гына оҥоһулунна. Маннык уулуссалар учаас-тактарыгар сырдатыы ыытылынна, дьон уулуссаны туорууругар светодиодунан сырдатар анал бэлиэлэр, искусственнай оллур-боллур сирдэр оҥоһулуннулар.

Дьокуускайга сыллата уопсастыбаннай транспорт өҥөтүн хаачыстыбата тупсарыллар, дьону тиэйии көрдөрүүтэ улаатар. Куорат маршрутнай оптуобустара айан төлөбүрүн табыгастаах оҥорууга туһуламмыт анал систиэмэнэн хааччылыннылар.  680 маршрутнай оптуобустарга айан төлөбүрүн ааҕар уонна тутатына чек таһаарар анал тэрил туруорулунна.

«Сылаас оптуобус тохтобула» социальнай суолталаах бырайыагы олоххо киллэрии салҕанна, күн бүгүн киин куоракка 18 сылаас оптуобус тохтобула үлэлиир.  Балаҕан ыйыгар 17-с кыбаарталга 100 массыынаны батарар кыахтаах этээстээх гараж үлэҕэ киирдэ.

2017 сылга куорат канаалын сөргүтүү үлэтэ салҕанна. Күн бүгүн куорат канаала Якутская уулуссаттан Хатыҥ Үрэххэ диэри, Атласовтар күөл-лэриттэн Безымяннай күөлүгэр диэри сөргүтүлүннэ, Залог күөллэрин уутун ыраастыыр үлэ ыытылынна. Павлов муостатыттан Атласовтар күөллэригэр диэри куорат канаалынан уу мэһэйэ суох сүүрэр сирдэрин оҥоруу салҕанна, Окружной шоссеҕа диэри канаалы ыраастыыр уонна дириҥэтэр үлэ ыытылынна. Тулагы нэһилиэгэр «Кымньыылаах 2» уонна «Улуннахская» даамбаларга уу ааһарыгар табыгастаах турба ситимнэрэ оҥоһулунна.

Уокуруктарга уонна куорат аттынааҕы бөһүөлэктэргэ 88 элбэх кыбартыыралаах мас олорор дьиэлэргэ сарайдарын, уу, газ, сылааһынан хааччыйыы, уот ситимнэрин чөлүгэр түһэрэр, өрөмүөннүүр үлэ барда.

2017 сылга уопсастыбаннай хамыыһыйа сүүмэрдээһинин түмүгүнэн «Формирование современной городской среды» муниципальнай бырагыраамаҕа 9 уопсастыбаннай сир уонна 21 олорор дьиэ тиэргэнэ киирдэ. 13 олорор дьиэ тиэргэнэ асфаалынан бүрүлүннэ, сырдатар уот ситиминэн, урналарынан уонна ыскамыайкаларынан хааччылынна.  Автодорожнай, 40-40/2, Можайскай, 17/3, 202 микрооройуон 3, 4 корпустара, Каландарашвили, 25, 25/1, 25/5, 25/8, 27, Бестужев-Марлинскай, 7-7/4, Мерзлотнай, 28-31, Дзержинскай, 9 уулуссаларыгар уонна Ленин проспегын, 7-7/2, элбэх кыбартыыралаах таас дьиэлэр тиэргэннэригэр оҕо оонньуур уонна спортивнай балаһааккалара тутулуннулар, сынньанар уонна массыыналар тохтуур сирдэрэ тэрилиннилэр. Уопсайа 49,5 тыһ. кв. миэтэрэ иэннээх олорор дьиэ тиэргэнэ асфаалынан бүрүлүннэ, 4,5 тыһ. кв. миэтэрэ иэннээх тротуар оҥоһулунна.

Итини сэргэ, тустаах бырагыраама иитинэн олимпийскай чемпион Роман Дмитриевкэ уонна Саха сирин биллэр судаарыстыбаннай деятэлэ Илья Винокуровка анаммыт пааматынньыктаах сквердэр арыллыбыттара.

Учуутал Бульварын, Тыыл бэтэрээннэригэр аналлаах скверы тутуу, Щорс күөлүн тупсарыы уонна да атын уопсастыбаннай сирдэри тутуу салҕанар.

«Сырдык киин куорат» бырагырааманан Кангалааска светодиоднай лаампалардаах уулуссаны сырдатар уот ситимэ тардылынна. Мархаҕа уот ситимин саҥардыы уонна өрөмүөннээһин ыытылынна. Пригороднайга Тепличнай уонна Заречнай уулуссаларга үрдүк күүрүүлээх уот ситимэ тардылынна. Табаҕаҕа Полевая, Щербаков, Новая, Березовая уулуссаларга уот ситимэ тардылынна. Тулагы, Капитоновка, Киллэм нэһилиэктэригэр уулуссалары сырдатар уот ситимнэрэ өрөмүөннэннилэр.

Куорат аттынааҕы бөһүөлэктэргэ «Норуот бюджета» бырайыагынан 11 оҕо оонньуур уонна спортивнай балаһааккалара, 4 сквер тутулунна, Пригороднайга уонна «Кыайыы 40 сыла» саад-оҕуруот табаарыстыбатыгар сайыҥҥы уу ситимэ тардылынна. Тулагы нэһилиэгэр инбэлииттэргэ аналлаах тренажернай саала арылынна. Хатаска инбэлииттэр олорор дьиэлэригэр өрөмүөн ыытылынна. Тулагы нэһилиэгэр «Түһүлгэ» культура уонна сынньалаҥ киинин, Пригороднайга Аҕа дойду сэриитин бэтэрээннэригэр аналлаах сквер территорията тупсарылынна, Маҕаҥҥа кинигэ ааҕарга уонна сынньанарга аналлаах сквер баар буолла.

«Вызов-кузов» экологическай аахсыйа кыттыы-лаахтара 70 быраҕыллыбыт массыына кузовтарын тиэйэн таһаардылар.

Урбаан сайдыыта уонна өйөбүлэ

Бүгүҥҥү күҥҥэ Дьокуускай куоракка 2 116 дьоҕус тэрилтэҕэ 14 690 киһи таһаарыы-лаахтык үлэлиир-хамсыыр, 15 518 чааһынай урбаанньыт үлэлиир. Судургута суох экономичес-кай балаһыанньаҕа дьоҕус бизнес уонна ур-баанньыттар Дьокуускай экономикатыгар киллэрэр кылааттара сыл аайы үрдүүр. 2017 сыл түмүгүнэн алын уонна орто бизнес нолуок төлөбүрүттэн куорат бюджетыгар киирэр үп 1 914 мөл.солкуобайга тэҥнэстэ, бу 2016 сыллааҕы көрдөрүүттэн 4,4%-нан элбэх (2016 – 1 833,2 мөл. солк).

Инновационнай оҥорон таһаарыы салаатын сайыннарыыга, бэйэ дьыалатын арыныыга, быыс-тапкаларга кыттыбыт ороскуоттарын толуйууга 28 урбаанньыт Дьокуускай куорат дьаһалтатыттан харчынан өйөбүлүнэн туһаммыта.

2017 сылга дьоҕус атыы-эргиэн эбийиэктэрин сааһылааһыҥҥа былааннаах үлэ ыытылынна. Сокуону тутуспакка үлэлиир урбаан тэрилтэлэрин кытта охсуһуу чэрчитинэн, 26 көҥүлэ суох үлэлии турбут дьоҕус атыы-эргиэн эбийиэгэ тиэйилиннэ.

Тастан киирэр үбүлээһиҥҥэ усулуобуйаны тэрийэр, административнай мэһэйдэри туоратар, инвестордарга эбии өйөбүлү олохтуур сыалтан, куорат уокуругар үбүлэнэр бырайыактары арыаллааһыҥҥа «биир түннүк» бириинсибэ үлэлээтэ.

Сыллата Дьокуускай куорат үбүлэнэр бырайыактары үлэлэтиигэ ис кыаҕын, инвес-тордары кытары үлэлэһэргэ бэлэмин дойду уонна аан дойду дьыалабыай тэрээһиннэригэр ситиһиилээхтик билиһиннэрэр. 2017 сылга киин куорат урбаанньыттара уонна бизнес эйгэтин үлэһиттэрэ Дьокуускай куорат ис кыаҕын, үбүлэнэр бырайыактары үлэлэтиигэ уопуттарын Харбиҥҥа ыытыллыбыт IV Арассыыйа уонна Кытай дойдуларын ЭКСПО быыстапкатыгар, Владивосток куоракка ыытыллыбыт III Илиҥҥи экономическай форумҥа, Стамбулга Дьокуускай куорат күннэригэр, Москваҕа Саха сирин күннэригэр ситиһиилээхтик билиһиннэрбиттэрэ.

2017 сыл түмүгүнэн Дьокуускай куорат сүрүн хапытаалыгар тастан киирэр үп кээмэйэ 20,2 млрд. солкуобайга тэҥнэстэ.

Урбаанньыттар куорат уопсастыбаннай олоҕор көхтөөх кыттыыны ылаллар. Ол курдук, Үтүө сылын биир тутаах тэрээһининэн, урбаан салаатыгар Координационнай сэбиэт кыттыылаахтара көҕүлээбит «Эстафета добра» аахсыйалара буолла. Урбаанньыттар «Полка добра», «Твори добро» аахсыйалары көҕүлээбиттэрэ, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ, ыарахан түгэҥҥэ түбэспит дьоҥҥо, доруобуйаларын туругунан хааччахтаах оҕолорго, бэтэрээннэргэ, коррекционнай оскуолаларга, дьиэлэрин уокка былдьаппыт дьоҥҥо үгүс көмөнү оҥорбуттара.

Дьокуускай агропояһын сайыннарыы

Дьокуускай куорат территориятыгар 6 бөдөҥ тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэтэ, 119 кэтэх уонна бааһынай хаһаайыстыба, 78 даача-оҕуруот кэпэрэтиибэ, 276 саад-оҕуруот табаарыстыбата үлэлиир.

2017 сыл түмүгүнэн куорат хаһаайыстыбала-рыгар ынах-сүөһү ахсаана 4 035 төбөҕө тэҥнэстэ, ол иһигэр 1 764 ыанар ынах. Бу көрдөрүү 2016 сылтан 1,4% үрдүк. Сылгы ахсаана - 3 200 төбөҕө тэҥнэстэ, бу 2016 сылтан 7,2% элбэх. Сибиинньэ ахсаана – 12 572 төбө буолла, бу 2016 сылтан  6,1% үрдээтэ.

Тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар төһө да табыгаһа суох күн-дьыл туран биэрдэр, үүнүүнэн дьарыктанар хаһаайыстыбалар рекордаах хомууру ситистилэр. Хортуоппуй баалабай хомуура 2016 сыллааҕыны 6,25% куоһарда, 12 042 туоннаҕа тэҥнэстэ. Оҕуруот аһын хомуура 2016 сыллааҕыны 8,7% куоһаран 8 465 туоннаҕа тэҥнэстэ. Эт бородууксуйатын оҥорон таһаарыы 2,3%, үүт бородууксуйатын оҥорон таһаарыы 3,2% үксээбит.

2017 сылга «Баҕарах» хаһаайыстыба иккис уочаратын хапытаалынай өрөмүөнэ түмүктэннэ, 250 төбөҕө аналлаах ньирэй тутар сир, гараж тутулуннулар. Икки сылгы баазата, Хатаска тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын батарар ырыынак үлэҕэ киирдилэр. СХПК «Түмэн» оҥорон таһаарбыт бородууксуйатын харайар булуус тутулунна.

Муниципальнай агропромышленнай комплексы өйүүр Фонда көмөтүнэн 33 единицэ тыа хаһаайыстыбатын техникэтэ, ол иһигэр 1 комбайн, 11 МТЗ тыраахтыр, «Сибирь» бааһынай хаһаайыстыбаҕа пресс-экструдер атыылаһылынна.

Сыырдаах нэһилиэгэр тутуллубут «Саюри» сылы быһа үлэлиир тэпилииссэҕэ үүннэриллибит сибиэһэй оҕуруот аһа куорат уһуйааннарыгар тиксэриллибитэ. 2019 сылга тэпилииссэ комплекса былааннаммыт кыаҕар тахсыаҕа, билигин комплекс иккис уочаратын тутуу саҕаланна.

Социальнай салаа уонна уопсастыба

2017-2018 сыллаах үөрэх дьылыгар куорат 50 оскуолатыгар 42 287 оҕо үөрэнэр, бу 2016-2017 сыллааҕы үөрэх дьылыттан 1941 үөрэнээччинэн элбэх.  5143 оҕо бастакы кылааска киирдэ, бу эмиэ 2016-2017 сыллардааҕы үөрэх дьылыттан биллэ үрдүк. 60 муниципальнай оҕо уһуйааныгар 17 289 кырачаан иитиллэр, (2016 сылга – 16 836 оҕо), 28 чааһынай оҕо уһуйааннарыгар – 3459 оҕо сылдьар (2016 сылга – 2200 оҕо).

2017 сылга Арассыыйа 200 бастыҥ, үөрэнээч-чилэр бары өттүнэн сайдыылаах буолалларын хааччыйар оскуолаларын испииһэгэр Дьокуускай куорат лицейа, В.П. Ларионов аатын сүгэр Физико-техническэй лицей, Республикатааҕы лицей киирдилэр. Бу Уһук Илин уокурук үрдүнэн бастыҥ көрдөрүү буолар, тоҕо диэтэххэ уокурук үрдүнэн ТОП-200 испииһэккэ 5 оскуола киирбититтэн, 3-һэ Дьокуускай куоракка бааллар.

2016-2017 сыллардааҕы үөрэх дьылыгар Биир кэлим эксээмэн түмүгүнэн 17 выпускник 100 баллы ылла, аан бастакытын 3 выпускник 100 баллы математика предметин профильнай таһымыгар ылары ситистэ. 200 выпускник оскуоланы мэтээлинэн түмүктээтэ.

2012 сылтан ыытыллар оҕолор сахалыы тылы-нан иитиллэллэригэр, үөрэнэллэригэр табыгастаах усулуобуйаны тэрийэр сыалтан, 2025 сылга диэри куорат уһуйааннарыгар уонна оскуолаларыгар сахалыы тыллаах кылаастары, бөлөхтөрү арыйыы, сайыннарыы биир кэлим былаанын иккис түһү-мэҕэ ылыллыбыта.

Билигин төрөөбүт тылынан 10 622 оҕо үөрэнэр (2016-2017 үө.дь. – 10222), ол эбэтэр куорат оскуолаларын үөрэнээччилэрин уопсай ахсааннарыттан 25,2%-ныгар тэҥнэһэр.

Дьокуускай куоракка оҕолору төрөөбүт тылы-нан иитэр-үөрэтэр 5 уһуйаан үлэлиир: №51 «Кэскил», №4 (Сыырдаах), №70 «Кэрэчээнэ» (Хатас нэһилиэгэр), №82 «Мичээр», №39 «Ромашка». 27 муниципальнай оскуола иннинээҕи үөрэх кыһатыгар 119 бөлөххө кырачааннар сахалыы тылынан иитиллэллэр. 2017 сыл балаҕан ыйыгар №7 «Остров сокровищ», №45 «Земляничка», №102 «Подснежник» оҕо уһуйааннарыгар эбии сахалыы тыллаах бөлөхтөр арыллыбыттара.

2017 сыл сайыныгар тэрээһиннээх сынньа-лаҥынан уонна доруобуйаны чэбдигирдии лаа-ҕырдарынан 8475 оҕо хабыллыбыта, ол иһигэр 3900 олох ыарахан балаһыанньатыгар түбэспит оҕолор. 245 оҕо сайыҥҥы сынньалаҥнарын Крым уонна Севастополь лааҕырдарыгар туһалаахтык атаарбыттара. Дьокуускай куорат уонна Кытай Хэйхэ куоратын икки ардыларыгар түһэрсиллибит сөбүлэҥ иитинэн киин куоракка үөрэх олимпиадаларын кыайыылаахтара, айар дьоҕур-даах, культура уонна спорт салаатыгар үрдүк ситиһиилээх оҕолор Кытайга сынньаммыттара.

2017 сылга 23 оҕо уһуйаанын уонна 23 оскуола дьиэлэригэр, ол иһигэр Кангалаас оскуолатыгар, хапытаалынай өрөмүөн ыытыллыбыта. 4 эбии үөрэхтээһин тэрилтэтигэр, 4 оҕо сынньалаҥ лааҕырыгар өрөмүөн үлэтэ барбыта.

60 Аҕа дойду сэриитин уонна тыыл бэтэрээннэ-ригэр олорор дьиэлэрин өрөмүөннээһиҥҥэ биир кэмнээх харчынан көмө оҥоһуллубута. Доруобуйаларын туругунан хааччахтаах оҕолор туристыыр айаннарын тэрийиигэ, бэтэрээннэри уонна инбэлииттээх дьону кытары үлэлэһэр уопсастыбаннай түмсүүлэр араас тэрээһиннэри ыыталларыгар көмө көрүллүбүтэ. Сыллата бэтэрээннэргэ уонна инбэлииттэргэ хаһыакка босхо сурутуу оҥоһуллар, сайыҥҥы кэмҥэ комбикорм, куурусса, сибиинньэ оҕото түҥэтиллэр.

2017 сыл спортивнай кыайыыларынан, үрдүкү ситиһиилэринэн үтүө буолла. Үөһээ Бүлүү улууһугар ыытыллыбыт «Манчаары оонньуулара» спорт национальнай көрүҥнэрин ХХ Спартакиадатыгар Дьокуускай куорат сүүмэрдэммит хамаандата бастакы миэстэҕэ тахсыбыта. Сыл бүтүүтэ киин куорат тустууктара 11 сыл буолан баран, хапсаҕайга Саха сирин Федерациятын Кубогын туппуттара.

Киин куорат үбүлүөйдээх сылыгар үгүс айар куонкурустар, бэстибээллэр ыытыллыбыттара. «Ыллыыр Туймаада» оҕо хоровой кэлэктииптэрин уонна ансаамбылларын бэстибээлигэр Дьокуускай куорат уонна өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыттан 65 айар кэлэктиип, 1 300 киһи кыттыбыта.

Сыл бастыҥ культурнай тэрээһиннэринэн Аан дойдутааҕы Саха сирин киинэ бэстибээлэ, үҥкүү кэлэктииптэрин «Праздник Терпсихоры» бэстибээлэ, Масленица уонна Кыһыны атаарыы, Хотугу норуоттар Күнү көрсөр бырааһынньыктара буолбуттара. Саамай өрө көтөҕүллүүлээх бырааһынньыктааҕы тэрээһининэн Куорат күнүн көрсө ыытыллыбыт, 12 тыһыынча киһи кыттыылаах «Юбилейное путеШЕСТВИЕ» диэн карнавал буолбута.

Дьокуускай куорат олохтоохторо уопсасты-баннай олоххо кыттыылара, куорат сайдыытыгар киллэрэр кылааттара, уопсастыбаннай хонту-руоллара сыллата күүһүрэн иһэр. 2017 сылга OneclickYakutsk куорат портала «Команда неравнодушных горожан» диэн анал сервиһынан кэҥээтэ, куорат олохтоохторо порталга дьиэлэр тиэргэннэрин уонна уопсастыбаннай территори-ялары тупсарыыга этиилэрин киллэриэхтэрин, бырайыактары дьүүллэһиэхтэрин сөп. One-clickYakutsk порталга аан бастакытын Дьаһалта үлэһиттэрин отчуоттарын билсиэххэ сөп буолла. 2013 сылтан куорат порталыгар регистрация-ламмыт дьон ахсаана 35 тыһыынчаны куоһарда, бу куорат нэһилиэнньэтин ахсаанын 10%-ныгар тэҥнэһэр.

Дьокуускай куорат дьаһалтата мунципальнай өҥөнү оҥоруу хаачыстыбатын тупсарыыга күүскэ үлэлэһэр. «Мои документы» киин анал сайтыгар «Личный кабинет» сыһыарыыга муниципальнай өҥөнөн туһаныахха сөп буолла, аналлаах консультациялары ыытыы хайысхата кэҥээтэ. Ол курдук, 2017 сылтан куорат олохтоохторо оҕону оскуолаҕа суруйтарыыга, тутууну көҥүллүүр докумуону ылыыга сайабылыанньалары элек-троннай көрүҥүнэн, «e-yakutia» судаарысты-баннай портал нөҥүө ыытыахтарын сөп.

2018 сыл соруктара

2018 сылга куорат олохтоохторун быһаччы кыттыыларынан таҥыллыбыт «Үлэбит Дьокуускай туһугар» Норуот бырагырааматын олоххо киллэрии саҕаланна.

Бырагырааманы олоххо киллэрии биэс сүрүн хайысханан ыытыллар: «Олорорго табыгастаах куорат», «Быыла суох куорат», «Саҥа оскуолалар – киин куоракка», «Дьокуускай агропояһа» уонна «Волокиты.нет» диэн муниципальнай өҥөнөн туһаныыга табыгастаах усулуобуйаны тэрийэр саҥа салаа.

Үүммүт 2018 сылга тустаах бырагыраама хайысхаларынан, куорат тулалыыр эйгэтин табы-гастаах оҥоруу, уопсастыбаннай территориялары тупсарыы, куоракка тэрээһиннээхтик көҕөрдүү үлэтин ыытыы, үөрэхтээһин салаатын саҥа үктэлгэ таһаарыы, агропояһы сайыннарыы уонна куорат аттынааҕы бөһүөлэктэргэ олох хаачыстыбатын үрдэтии, муниципальнай өҥөнү оҥоруу хаачыстыбатын тупсарыы салааларыгар бастакы үтүө түмүктэр көстүөхтэрэ.

2018 сылга олорор дьиэлэри уонна социальнай эбийиэктэри тутуу, уулуссалары, суоллары өрөмүөннээһин, куорат территорияларын тупсарыы, элбэх оҕолоох ыалларга түҥэтиллибит сир учаастактарын инфраструктуранан хааччыйыы салҕаныаҕа.

Бу сыаллары ситиһиини туһаайыллыбыт үлэни Саха өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Егор Афанасьевич Борисов өйөөн турар. 2017 сыл атырдьах ыйын 14 күнүгэр 2081-с нүөмэрдээх «2017-2022 сылларга Саха өрөспүүбүлүкэтин киин куората — Дьокуускай социальнай-экономическай сайдыытын» туһунан Ыйаах баттаммыта.

Тустаах Ыйаахха олоҕуран 2018 сылга Дьокуускайга ууну ыраастыыр водозабор бастакы уочарата үлэҕэ киириэҕэ, куорат олохтоохторун ыраас уунан хааччыйыы кыһалҕата быһаарыллыаҕа.

Бөҕү-сыыһы харайар комплекс, саҥа полигон бырайыактааһына уонна тутуута саҕаланыа.

Онкологическай диспансер тутуута салҕаныа.

2018 сылга Дьокуускай куорат салалтата ыытар үлэтин биир сүрүн соругунан оскуолаларга саҥа үөрэх миэстэлэрин тэрийии буолар.

Тургенев уулуссатыгар 35-с нүөмэрдээх оскуола саҥа дьиэтэ тутуллан үлэҕэ киириэҕэ. Судаарыстыбаннай-чааһынай бииргэ үлэлэһии сөбүлэҥин чэрчитинэн, сыл түмүктэниэр диэри 203 микрооройуоҥҥа 550 миэстэлээх «Айыы Кыһата», Яков Потапов уулуссатыгар 350 миэстэлээх 25-с нүөмэрдээх оскуола, ДСК микрооройуонугар Автодорожнай уулуссаҕа 500 миэстэлээх 6-с нүөмэрдээх оскуола тутуллан үлэҕэ киириэхтэрэ. 5-с уонна 27-с нүөмэрдээх оскуолаларга эбии кылаастары арыйарга табыгастаах дьиэ атыыла-һыллыаҕа.

«Сосновый бор» доруобуйаны чэбдигирдии уонна сынньалаҥ киинин территориятыгар 220 миэстэлээх Арктическай оскуола тутуута салҕаныаҕа.

Арассыыйаҕа кэлэр 10 сылга биллэриллибит Оҕо саас бастакы сылыгар, Сыырдаахха, 203 микрооройуоҥҥа, Ильменскай уулуссаҕа «Ивушка» оҕо уһуйааннара, Халтурин уулуссаҕа «Хотугу сулустар» оҕо уһуйаанын эбии бөлөхтөрө арыллыахтара. Пионерскай уулуссаҕа «Малышок», 203 микрооройуоҥҥа өссө биир оҕо уһуйаанын тутуута салҕаныа. Мархаҕа Мелиораторов уулуссаҕа оҕо уһуйааныгар анаммыт тутууну чөлүгэр түһэрэр үлэ ыытыллыаҕа.

2018 сылга үүнэр көлүөнэни культура эйгэтигэр сыстаҕас гына иитиигэ сөптөөх усулуобуйаны тэрийиигэ биир сүрүн хардыытынан, 203 микрооройуоҥҥа Оҕо библиотекатын киинин уонна Оҕо искусствотын оскуолатын үөрүүлээх арыллыылара буолуоҕа.

Новопортовской кыбаарталга Ю.А. Гагарин аатын сүгэр 500 миэстэлээх киинэ саалалаах аныгы искусство Дыбарыаһын тутуу салгыы ыытыллыа. Табаҕаҕа «Кедр», Маҕаҥҥа «Ритм» культура киин-нэрин тутуута саҕаланыахтаах.

 Кэлэр биэс сыл устата, 2022 сылга диэри киин куорат суолларын өрөмүөнүгэр бюджеттан 4,6 млрд. солкуобай тыырыллыаҕа. 2018 сылга киин куорат уулуссаларын уонна суолларын хапытаалынай өрөмүөнэ салҕаныа, 10 км кэриҥэ усталаах суол оҥоһуллуо.

Дьокуускайга сыллата олорор дьиэлэри тутуу көрдөрүүтэ улаатар, 2018 сылга 300 тыһ. кв. миэтэрэ иэнтэн аҕыйаҕа суох дьиэ тутуллуохтаах. Дойду бэрэсидьиэнэ В.В. Путин сорудаҕынан 2019 сыл тохсунньу ыйыттан хаарбах дьиэлэртэн дьону көһөрүү федеральнай бырагыраама үлэтин салҕыа.  Бүгүҥҥү күҥҥэ 2012 сыл тохсунньу 1 күнүн кэннэ 120 тыһ. кв. миэтэрэ иэннээх 274  дьиэ хаарбах туруктааҕынан билиниллиннэ.

Хаарбах уонна эргэ дьиэлэри көтүрүү кыбаарталлар биир кэлимник сайдалларын хааччыйыы иитинэн эмиэ ыытыллыа. 2023 сылга диэри тутуу хампаанньаларын кытары 15 дуогабар түһэрсиллибитэ.

Хааччаҕа суох эйгэни тэрийии иитинэн, доруобуйаларын туругунан хааччахтаах дьоҥҥо пандустары тутуу, табыгастаах түһэр-тахсар сирдэр оҥоһуллуохтара.

2018 сылга Хатаска уонна Намныыр суол 17-с килэмиэтиригэр элбэх оҕолоох ыалларга түҥэтиллибит сир учаастактара газ ситимигэр холбонуохтара. Итини сэргэ, Намныыр суол 17-с килэмиэтиригэр уонна Киллэм нэһилиэгэр элбэх оҕолоох ыалларга түҥэтиллибит сир учаастак-тарын уот ситимигэр холбуур үлэ ыытыллыаҕа.

Дьокуускай куорат канаалын кытылын бөҕөргөтүү уонна тупсаран оҥоруу салҕаныа. 2016-2017 сылларга куорат канаалын техническэй туругун сөргүтүү, уу туох да мэһэйэ суох сүүрэрин хааччыйыыга туһуламмыт былааннаах үлэ ыытылллан, канаал кытылыгар сынньанар сирдэри тэрийэргэ кыах үөскээтэ. Биир маннык кэрэ көстүүлээх, дьон сынньанарыгар табыгастаах сиринэн Таалай күөл кытыла буолуоҕа. Манна тупсарыы үлэтэ быйылгыттан саҕаланыа. Дьокуускай культура уонна сынньалаҥ пааркатын сайдыытын бигэргэтиллибит Концепциятыгар олоҕуран, пааркаҕа саҥалыы тыыннаан сөргүтүү үлэтэ барыаҕа.

2018 сылга куорат транспортнай систиэмэтин тупсарар сыалтан, муниципальнай-чааһынай бииргэ үлэлэһии чэрчитинэн 8 автоматизиро-ваннай паркинг, 7 сылаас оптуобус тохтобула тутуллара былааннанар.

Үүммүт 2018 сылга сүдү суолталаах үбүлэнэр бырайыагынан, Дьокуускайга Үрдүкү технологиялар пааркатын тэрийии буолуоҕа, бу үлэ региоҥҥа уонна куоракка IT-технологиялары саҥа таһымҥа таһаарыаҕа.

Куорат олох-дьаһах коммунальнай хаһаайыстыбатын салайыыга аныгы информационнай уонна коммуникационнай технологиялары туһаныы күүһүрүөҕэ. Социальнай салаа тэрилтэлэрин информационнай ситимҥэ көһөрүү хаачыстыбата тупсуоҕа.  Куорат уопсастыбаннай сирдэригэр Wi-Fi–зоналара кэҥэтиллиэ.

Дьокуускай куорат сайдыытын Фондата тэриллэн, урбаан салаатыгар саҥа кыаҕы биэриэҕэ. 2018 сылга Фонда сүрүн дьону тиэйиигэ үлэлэһэр урбаанньыттар автопаркаларын аныгылыы, табыгастаах оптуобустары атыылаһалларыгар болҕомтону ууруоҕа. Фонда инники үлэтэ, куоракка оҥорон таһаарыы салааларын сайыннарыыга, саҥа үлэ миэстэлэрин тэрийиигэ көдьүүстээх буолуоҕа.

«Кангалаас» социальнай, экономическай уруттаан сайдыы территориятыгар 2018 сылга инженернэй уонна транспортнай салаа сайдыытын иккис уочаратын тутуута саҕаланыа. Резиденнэр саҥа тэрилтэлэри үлэлэтэн бородууксуйаларын оҥорон таһаарыахтара, «Сэйбиэм» ювелирнай, гранильнай кластер тэриллиэ. 1,2 га иэннээх сылы быһа үлэлиир «Саюри» тэпилииссэ комплексын иккис уочарата үлэҕэ киириэ.

2018 сылга куорат сайдыытын иннигэр маннык сыал-сорук туруорулунна. Бу үлэ Дьокуускайга аныгы таһымнаах хаачыстыбаны киллэриигэ, дьон олоҕун тупсарыыга, саҥардыыга, үтүө уларыйыыларга тиэрдиэ.

2018 сыл – Дьокуускайга саҥардыы сыла

2017 сыл ахсынньы 23 күнүгэр «Биир ньыгыл Арассыыйа» партия сийиэһигэр Арассыыйа бэрэсидьиэнэ В.В. Путин: «Арассыыйаны эдэр эрчимнээх, сайдар кэскиллээх, туруоруммут сыалын-соругун ситиһэр кыахтаах оҥорорго мэһэйдиир хаалыылаах көрүүлэрбититтэн босхо-лонуохтаахпыт. Дойдубутун инникигэ эрэллээхтик сирдиир саҥа ньымалары тобулуохтаахпыт!», — диэн этэн турар.

Кэнники сылларга Дьокуускай куоракка өр сылларга кыайан быһаарыллыбатах кыһалҕалары быһаарыыга күүстээх үлэ ыытыллан кэллэ, куорат бигэтик сайдар суола тобулунна. Ол эрээри олох биир сиргэ турбат, куорат тэтимнээхтик улаатар, олохтоохтор ирдэбиллэрэ күүһүрэн иһэр. Дьон-сэргэ аан дойду таһымнаах, үрдүк культуралаах, бары өттүнэн табыгастаах аныгы куоракка олоруон, таһаарыылаахтык үлэлиэн уонна дьоһун дохуоттаныан баҕарар.

Онон Дьокуускайга сайдыы тэтимин кэлэр уон сылларга ыһыктыбакка, салгыы сүдү уларыйыыларга эрэллээхтик хардыылыырын туһугар, олох бары хайысхатыгар саҥаны айан-тутан киллэрии хайаатар да ирдэнэр. Киин сирдэртэн ыраах сытар, тыйыс усулуобуйалаах куораппыт Арассыыйа атын куораттарыттан хаалсыбатын туһугар үгүс сыраны, күүһү-уоҕу ууран туран үлэлиэхтээхпит.

Дьон-сэргэ тыйыс усулуобуйаҕа олорон, быһаарыыны эрэйбэт буолбут кыһалҕалаах боппуруостарын төрдүттэн быһаарыыга сонун ньымалары туһаныы тирээтэ. Холобур, куорат тулалыыр эйгэтин тупсарыыны кытары ситимнээх боппуруостар: көнө тротуардары ууруу, газоннары тэлгэтии, «өйдөөх» дьиэлэри уонна кыбаарталлары тутуу, кыһыннары сынньанар уопсастыбаннай сирдэри элбэтии, суолга айаны бэрээдэктиир автоматизированнай тэриллэри туһаныы уо.д.а.

Дьокуускай ООН-Хабитат куораттар бигэ туруктарын хааччыйар бырагырааматыгар киирбитигэр олоҕуран, тулалыыр эйгэни, хотугу уйан айылҕаны харыстааһын, энергияны көдьүүстээхтик туһаныы, куорат олоҕун хааччыйар ситимигэр куттал суох буолуутун ирдэбилин кытаатыннарыы булгуччулах.

Куоракка оҥоһуллубут бородууксуйаны тас ырыынакка таһаарыыга, Дьокуускай экономика-тыгар тастан киирэр үбүлээһини үксэтиигэ сүрүн суолта цифровой экономика сайдыытыгар ууруллуоҕа. Аан дойду ырыынагар тахсар кыахтаах уонна онно интэриэһи үөскэтэр, IT уонна биотехнологиялар, киинэ уонна событийнай туризм курдук эйгэлэргэ сыһыаннаах бородуук-суйаны элбэтиигэ үлэлэһиэх тустаахпыт.

Хаалбыт урукку өйдөбүллэртэн босхолонон, сайдыы саҥа сүүрээнин батыһан, Дьокуускай инники күөҥҥэ тахсарын ситиһиэхтээхпит. Саҥалыы сайдар суолу тобулар, инники сайдыыга куорат олохтоохторун өйдөрүн-санааларын кыахтарыгар, айар-тутар дьоҕурдарыгар, саҥаны киллэрэр сатабылларыгар тирэҕирэр кэм үүннэ.

Олох араас хайысхатыгар саҥалыы кыаҕы үөскэтэр сыалтан, куорат баһылыга Айсен Николаев Дьокуускайга 2018 сылы Саҥардыы сылынан  биллэрдэ!

Саҥаны айыы-тутуу, сонун суолу тобулуу бүгүҥҥү күҥҥэ киин куорат олоҕун-дьаһаҕын бары хайысхаларыгар ирдэнэр. Бу хас биирдии киһи толкуйдуур кыаҕын ситиһиигэ, кыайыыга дьулуурун, куораппыт сайдыытын туһугар бастыҥ хаачыстыбаларын туһаныытын кытары ыкса ситимнээх. Дьокуускай гражданскай уопсастыба бигэтик атаҕар туруутугар, дьон-сэргэ, бизнес уонна урбаан салаата куорат сайдыытын туһугар сомоҕолоһуутунан үрдүк көрдөрүүлэри ситиһэн кэллэ. Билигин бииргэ үлэлэһии, баҕа өттүнэн кө-мө олохтооһун уонна көҕүлээһин саҥа ньымаларын тобулуу кэмэ кэллэ. Бу Арассыыйаҕа биллэриллибит баҕа өттүнэн көмө олохтуур Сыл сыалын-соругун ситиһэригэр төһүү күүс буолуо.

Саҥардыы сылын сүрүн сыалларынан инники күөҥҥэ гражданскай көҕүлээһини, бастыҥ уонна аныгы көрүүлээх бизнес-бырайыактары, айар дьоҕурдаах санаалары өйөөһүн уонна олоххо киллэрии буолаллар. Сүрүннээн куораппыт хорсун толкуйдаах, үтүө түмүктэри ситиһэргэ дьаныһан туран үлэлиир дьонун-сэргэтин уопуттарын түмэн тарҕатыахпыт, туһаҕа таһаарыахпыт, киэҥник сырдатыахпыт.

Дьокуускай куораппыт сыр-дык кэскилэ куорат олохтоохторун үлэҕэ ситиһиилэриттэн, саҥаҕа, сонуҥҥа дьулуһуула-рыттан быһаччы тутулуктаах!